Broń i amunicja kulowa
Lufa broni kulowej jest wewnętrznie gwintowana: posiada 4-8 (czasem więcej) spiralnych bruzd, pomiędzy którymi znajdują się tzw. pola. Gwintowanie nadaje przesuwającemu się w lufie pociskowi ruch obrotowy, co sprawia, że jego trajektoria po opuszczeniu lufy jest powtarzalna, a tym samym możliwe jest bardzo precyzyjne strzelanie. Jeden pełny skręt przypada zazwyczaj na 200-360 mm długości przewodu lufy, co nadaje kuli prędkość obrotową ponad 3000 obrotów na sekundę, przy prędkości wylotowej mieszczącej się zazwyczaj w przedziale 700-1000 m/s.
Jednym z charakterystycznych elementów europejskich sztucerów jest tzw. przyspiesznik. Włączenie go pozwala na oddanie strzału przy znacznie mniejszej głębokości i oporze języka spustowego, co ogranicza ewentualne poruszenie broni wskutek silnego nacisku palca. Spotykane są dwa rozwiązania:
- przyspiesznik typu francuskiego (włączany przez popchnięcie spustu do przodu) stosowany w broni kombinowanej i większości sztucerów oraz
- przyspiesznik typu niemieckiego (montowany jako drugi spust) wyłącznie w sztucerach pojedynczych.
Należy pamiętać o tym, że przyspiesznik wolno naciągnąć dopiero po uprzednim naprowadzeniu lufy na cel oraz bezwzględnie o jego bezpiecznym zwolnieniu w razie rezygnacji ze strzału.
Większość jednostek broni kulowej bądź kulowo-śrutowej wyposażona jest w tzw. otwarte lub mechaniczne przyrządy celownicze. Składają się na nie muszka i szczerbinka. Muszkę, znajdującą się na końcu lufy, najczęściej stanowi srebrzysta kulka dość dobrze widoczna na ciemnym tle, szczerbinka zaś jest wykonana z płytki z wycięciem w kształcie prostokąta, trójkąta lub półkola. Niekiedy, w celu poprawienia łatwości celowania, posiada ona dodatkowo naniesione elementy np. biały romb lub trójkąt.
Precyzyjne celowanie przez przyrządy otwarte wymaga sporej wprawy i przysparza początkowo wielu problemów, należy bowiem odpowiednio zgrać ze sobą muszkę i szczerbinkę w pionie i poziomie, jednocześnie naprowadzając cały układ na cel. Może to powodować spore trudności, zwłaszcza u starszych myśliwych, w uzyskaniu ostrego widzenia wszystkich trzech elementów, gdyż układ celowniczy znajduje się dość blisko oka, a cel znacznie dalej. Trudności te, wraz z ograniczoną przydatności przyrządów otwartych na większych dystansach sprawiają, że są one coraz rzadziej używane, producenci broni zaś w niektórych modelach rezygnują, wręcz z ich montowania.
W przeciwieństwie do przyrządów otwartych, wielką, popularnością cieszą się celowniki optyczne montowane na broni. Poprawiają one znacznie łatwość i precyzję celowania, a także jakość postrzegania celu.
Budowa naboju kulowego
Pociski kulowe umieszczone są w łusce, na ogół butelkowatego kształtu, w której znajduje się proch. W zależności od sposobu w jaki powstaje zapłon, wyróżnia się dwa rodzaje nabojów:
- centralnego zapłonu (ładunek inicjujący znajduje się w spłonce umieszczonej osiowo na dnie łuski)
- bocznego zapłonu (ładunek inicjujący znajduje się bezpośrednio w łusce na jej obwodzie, wewnątrz kryzy).
W zastosowaniach myśliwskich używa się zdecydowanie częściej naboi centralnego zapłonu (jedynie takie dopuszczone są przez aktualnie obowiązujące przepisy). Boczny zapłon wykorzystywany jest w broni małokalibrowej (5,6 mm i mniej), na ogół w sportach strzeleckich oraz polowaniach na małe ssaki i ptaki.
Pociski używane łowiecko można podzielić na dwa zasadnicze rodzaje:
- ekspansywne, które ulegają odkształceniu(grzybkowaniu) lub fragmentacji przy uderzeniu w cel oraz
- nie ekspansywne
Kalibry
Kaliber jednostki broni kulowej jednoznacznie określa jakie naboje wolno w niej używać. W oznaczeniach europejskich (kontynentalnych) metrycznych składa się on z dwóch liczb oraz litery ?R? w przypadku naboi z kryzą. Pierwsza liczba oznacza kaliber pocisku, druga długość łuski (obie wartości w mm).
Dodatkowe oznaczenia mogą wystąpić jedynie w przypadku niektórych kalibrów, np. w niemieckich ?ósemkach?. Jest to przypadek dość istotny, gdyż pomyłka wynikająca z niedopatrzenia lub błędnego rozumowania może być bardzo niebezpieczna.
Najpopularniejszym kalibrem 8 mm jest mauserowski 8x57. Oznaczany jest on literami ?I?, ?R" (w broni łamanej) i ?S". ?I?, niekiedy występujące w formie ?pisanej? jako ?J" (co z czasem opacznie zaczęto czytać jako ?jot?), pochodzi od niemieckiego Infanterie czyli piechota. ?R? oznacza oczywiście kryzę (od niem. Rant). Kluczowe znaczenie ma ostatnia litera ?S?, gdyż jest ona związana z kalibrem pocisku. Oznaczenie to bierze się od niemieckiego Spitzgeschoss (spiczasty pocisk, który wówczas wprowadzono) lub od słowa stark (mocny, silny) i występuje w broni o średnicy wewnętrznej lufy 7,89/8,20 mm (pola/bruzdy).
Naboje bez ?S? przeznaczone są do broni wykonanej w starszym kalibrze, którego lufa ma średnicę 7,80/8,07 mm. O ile zastosowanie 8x57I w sztucerze 8x57IS poza utratą celności nie spowoduje większych konsekwencji, tyle odwrotnie z dużym prawdopodobieństwem zniszczy broń, stanowiąc przy tym poważne zagrożenie dla zdrowia życia Strzelca. Regułę tę należy zresztą stosować we wszystkich innych przypadkach, gdyż broń wolno ładować jedynie nabojami do niej przeznaczonymi.
Balistyka
Ogólnie można powiedzieć, że balistyka traktuje o zjawiskach towarzyszących przesuwaniu się pocisku w przewodzie lufy,
spalaniu się prochu i ciśnieniu, które przy tym powstaje, itp. (balistyka wewnętrzna) oraz zachowaniu pocisku po opuszczeniu lufy (balistyka zewnętrzna) ze szczególnym uwzględnieniem jego pracy w celu (balistyka końcowa lub przycelna).
Z szeregu zjawisk objętych przez balistykę wewnętrzną dla myśliwego duże znaczenie może mieć tzw. odrzut. To mniej lub bardziej odczuwalne pchnięcie w dołek strzelecki uzależnione jest przede wszystkim od konstrukcji i masy broni, masy i średnicy pocisku oraz prędkości z jaką opuszcza on lufę. Samo zjawisko odrzutu bezpośrednio nie wpływa na celność strzału, pchnięcie broni następuje już po opuszczeniu lufy przez pocisk, w czasie rozprężania się gazów. Jednak silny odrzut, zwłaszcza przy źle dopasowanej broni, może powodować lęk, który doprowadzi do zrywania strzału.
Odrzut może być osłabiany na wiele sposobów, np. przez zwiększenie masy broni, zastosowanie hamulca wylotowego, lepiej amortyzujących stopek, czy przez montaż tzw. kick-stop walca z rtęcią montowanego w kolbie. Jednak najistotniejsze jest dobre dopasowanie osady do Strzelca i jej dobre poznanie, czyli częsty trening, który pozwoli na to, by w trakcie strzelania skoncentrować się na celu, a nie myśleć o broni. Jak zauważył w swojej książce Eustachy ks. Sapieha (Kardasz i Sapieha 2000), każdą broń skonstruowano by z niej strzelać jednak w każdym przypadku, a zwłaszcza przy silnych kalibrach, trzeba się tego nauczyć.
Konstrukcja pocisku (kształt, masa, gęstość, materiał) i jego prędkość mają silny wpływ niemal na wszystkie aspekty związane z balistyką zewnętrzną: opad, znios boczny spowodowany oddziaływaniem wiatru, zachowanie się pocisku w tuszy, odporność na kolizje z przeszkodami, zdolność do rykoszetowania, etc.
W praktyce myśliwskiej najistotniejszym kryterium przy doborze kalibru jest jego skuteczność. Właściwie każdy pocisk trafiając w witalne organy zwierzęcia: mózg, rdzeń kręgowy, serce, płuca czy wątrobę spowoduje śmiertelne obrażenia.
Jednak kolosalne znaczenie ma fakt jak szybko nastąpi śmierć, czy zwierzę zostanie w ogniu, jak długa będzie droga ucieczki, czy będzie ona znaczona farbą, czy na zestrzale zostanie ścinka itd. Nie bez znaczenia jest też dążenie do minimalizacji zniszczeń tuszy, co stoi w naturalnej sprzeczności z koniecznością zadania ran.
Wydaje się, że kluczowym parametrem odpowiedzialnym za skuteczność pocisku jest energia kinetyczna, ale twierdzenie, że im jest ona wyższa tym lepiej, jest jednak bardzo daleko idącym uproszczeniem. Zagadnienie to jest bowiem złożone, a sama ilość Jouli jest niewystarczającą informacją, gdyż na energię wpływ mają dwa czynniki: masa i prędkość pocisku. Zupełnie inaczej w celu będzie pracował lekki pocisk w kalibrze .243 Winchester o masie 6,5 g i prędkości 900 m/s, w porównaniu ze znacznie cięższym pociskiem, np. 15 g wystrzelonym z 9,3x57, choć energetycznie mogą być one zbliżone
Zródło: "Łowiectwo" Henryk Okarma, Andrzej Tomek,
Specjalistyczny rozdział : mgr Łukasz Dzierżanowski
Broń myśliwska i akcesoria, 418-429
Wydawnictwo Edukacyjno-Naukowe H2O
Kraków 2008, Wydanie I