Podział i budowa
Istnieje wiele kryteriów, według których można przeprowadzić podział broni myśliwskiej (Szyrkowiec 2001), jednak najistotniejszymi z nich są rodzaj przewodu lufy i typ naboi, do których broń została przystosowana. W oparciu o te dwa kryteria wyróżnia się trzy grupy: strzelby o lufach gładkich, przystosowane do strzelania nabojami śrutowymi lub kulowymi (konstruowanymi specjalnie do wykorzystania w lufach gładkich) zwanymi potocznie brenekami, sztucery o lufach gwintowanych, przystosowane do strzelania nabojami kulowymi.
Broń kombinowana łączącą w określony układ lufy gładkie i gwintowane.
Dalsze, pochodne klasyfikacje uzależnione są od elementów konstrukcyjnych broni: liczby luf i ich wzajemnego układu, sposobu połączenia luf z mechanizmem zamkowym, budowy tegoż mechanizmu i zasady jego działania oraz automatyzacji broni. I tak, broń śrutowa może posiadać jedną lufę - nazywa się to wtedy pojedynką. Typowo zwykle jednak ma dwie lufy (dubeltówka), albo w układzie poziomym - dubeltówka horyzontalna, albo pionowym - nadlufka znana popularnie jako bock.
Najczęściej spotykanym rozwiązaniem w broni kulowej jest sztucer pojedynczy, rzadziej co wynika głównie ze stosunkowo wysokiej ceny tej broni - sztucery podwójne (ekspresy) w układach poziomym i pionowym.
Szczególnym przypadkiem jest sztucer górski, broń o lufach kulowych, w dwóch różnych kalibrach: przeważnie małym (np. .22 Ho, .222 Rem, 5,6x50R Mag, 5,6x52R) i dużym (np. 7x65R, 30R Blaser, 8x57IRS, 9,3x74R).
Do absolutnej rzadkości należą konstrukcje łączące większą liczbę luf kulowych: drylingi kulowe lub tzw. ekspres- repetiery (np. firmy Szecsei & Fuchs) czyli dwulufowe repetiery, na ogół w dużych kalibrach, dedykowane dla niebezpiecznych polowań afrykańskich.
Typowe rozwiązania w broni kombinowanej to kniejówki (dwie lufy) i trójlufki - drylingi (trzy lufy). Obecnie coraz rzadziej spotyka się kniejówki w układzie poziomym, na ogół jest to broń typu bock, przy czym z reguły lufa kulowa znajduje się na dole.
Takie rozwiązanie może rodzić obawę, że większa odległość przewodu lufy i osi optycznej lunety zamontowanej na tej broni, przy odchyleniu od pionu całego układu w momencie strzału, będzie powodować zmianę punktu trafienia. Trzeba jednak zauważyć, że ma to znaczenie pomijalne przy strzałach na niewielkich i średnich dystansach, dla których ta broń jest dedykowana.
Jeśli chodzi o konstrukcje drylingów, to przeważnie posiadają one dwie lufy śrutowe, umieszczone na górze, oraz lufę kulową poniżej. Tak zwane ekspres-drylingi mają dwie lufy kulowe (czasem różnych kalibrów) i jedną lufę śrutową.
Rzadko spotykane są czwórlufki posiadające dodatkowa lufę w kalibrze bocznego zapłonu lub małym kalibrze centralnego zapłonu, np. .22 Hornet, .222 Rem. Mag., 5,6x50(R) Mag., 5,6x52R, 6x70R.
Kolejnym kryterium, mającym znaczny wpływ na funkcjonalność broni jest sposób jej ładowania. Wyróżnia się tutaj broń:
jednostrzałową - wymagającą każdorazowego wprowadzenia naboju do komory nabojowej: głównie broń łamana, ewentualnie w systemie blokowym, należą tu też repetiery jednostrzałowe wykorzystywane do strzelań precyzyjnych, ze względu na większą sztywność komory zamkowej;
powtarzalną - posiadającą magazynek mogący pomieścić na ogół 3-5 naboi (wprowadzenie każdego kolejnego ładunku odbywa się za pomocą ręcznego przeładowania): repetiery, lever-action (kabłąk osłaniający spust jest jednocześnie dźwigniąpowodującą usunięcie łuski i wprowadzenie kolejnego naboju do komory) lub pump-action (broń z przesuwnym czółenkiem, którego ruch powoduje przeładowanie);
samopowtarzalną - w której czynności związane z przeładowywaniem wykonywane są automatycznie, po uprzednim ręcznym nabiciu i wprowadzeniu pierwszego naboju do komory: tzw. ?automaty? śrutowe lub kulowe. Dla oddania kolejnego strzału należy zwolnić i ponownie nacisnąć spust.
Jeszcze inny podział jest związany bezpośrednio z budową broni, a dokładniej ze sposobem połączenia jej istotnych części: luf, zamka i osady. Wyróżnia się tutaj broń niełamana.
We współczesnej broni łamanej, lufy łączą, się z baskilą (zawiera mechanizmy spustowe, uderzeniowe i zabezpieczające), a przez nią z kolbą, za pomocą haków opierających się o przedni
sworzeń tzw. szarnir oraz mechanizmu ryglującego, którego otwarcie bądź zamknięcie dokonywane jest kluczem umieszczonym najczęściej na górze baskili. W zależności od konstrukcji, mechanizmy ryglujące nazywane są (od nazwisk konstruktorów) ryglem Greenera, Purdeya, Scotta lub Westley-Richardsa.
Spotykane są również systemy kombinowane tych mechanizmów. Dodatkowo, układ ten usztywniony jest tzw. czółenkiem znajdującym się pod lufami, które zabezpiecza przed przypadkowym odłączeniem luf od baskili, pozwalając równocześnie na chwyt broni wysuniętą ręką.
W broni niełamanej lufy połączone są z komorą zamkową w sposób sztywny (na ogół gwintem, choć w nowoczesnych konstrukcjach z możliwością szybkiej zmiany luf stosowane są inne rozwiązania), a układ ten zamocowany jest w jednoczęściowym, na ogół, łożu. Najpopularniejszym przykładem broni niełamanej jest sztucer repetier.
Zródło: "Łowiectwo" Henryk Okarma, Andrzej Tomek,
Specjalistyczny rozdział : mgr Łukasz Dzierżanowski
Broń myśliwska i akcesoria, 418-429
Wydawnictwo Edukacyjno-Naukowe H2O
Kraków 2008, Wydanie I