Broń i amunicja śrutowa
Lufy broni śrutowej, o czym już wcześniej wspomniano, mają gładki przewód umożliwiający przesuwanie się wiązki śrutu pchanej ciśnieniem gazów w czasie strzału, bez nadawania jej ruchu obrotowego. Wyjątkiem są tutaj, używane głównie w Ameryce, strzelby o lufach gwintowanych przeznaczonych do strzelania pociskami w plastikowym płaszczu (sabocie).
Długość lufy wynosi najczęściej 72 lub 76 cm, ale spotykane są również krótsze lufy np. w broni kombinowanej lub dłuższe np. w tzw. gołębiarkach. Lufa broni śrutowej składa się z następujących części:
- komory nabojowej, w której umieszczany jest ładunek
- stożka przejściowego umożliwiającego przemieszczenie się śrutu z łuski bez większych zaburzeń
- cylindrycznej części prowadzącej oraz
- odcinka wylotowego, wpływającego ostatecznie na średnicę wiązki śrutu opuszczającego lufę oraz jakość pokrycia tym śrutem.
Wiercenie części wylotowej nazywane jest potocznie czokiem (od ang. choke - dławić) powodującym określoną rozpiętość wiązki śrutu po ich opuszczeniu luf.
W broni typowo myśliwskiej czoki są stałe, wiercenie wykonane jest bezpośrednio w przewodzie lufy, ale istnieją także inne rozwiązania. W niektórych modelach broni śrutowej (zwłaszcza przeznaczonej do strzelań sportowych) czoki mogą być wymienne, wiercenie czoku wykonane jest w stalowym pierścieniu wkręcanym do przygotowanego w lufie gniazda za pomocą
specjalnego klucza, bądź (w niektórych wersjach) bezpośrednio palcami. Umożliwia to dostosowanie broni do określonego dystansu na jaki oddany ma być strzał. Istnieją również modele pojedynek śrutowych posiadających czoki regulowane, należą jednak one do rzadkości.
Budowa naboju śrutowego
Nabój śrutowy składa się z łuski wykonanej z plastiku lub tektury, osadzonej w metalowym okuciu, w którym znajduje się spłonka. Łuska zamykana jest od góry przez zaciśnięcie w gwiazdkę lub zawinięcie dociskające okrągłą zatyczkę. Wewnątrz łuski znajduje się ładunek prochu dociśnięty do dna łuski przybitką, ponad którą umieszczony jest ołowiany lub stalowy śrut
(może on być umieszczony w plastikowym koszyku).
Konstrukcja naboju przeznaczonego dla strzelb jest podobna do zwykłego naboju śrutowego, z tą różnicą, że zamiast śrucin umieszczony jest w niej ołowiany pocisk (breneka). Spotykane są również naboje posiadające pociski rewolwerowe w plastikowym sabocie, charakteryzują się one znacznie lepszymi właściwościami balistycznymi, a dodatkowo nie rykoszetują tak łatwo jak tradycyjne breneki.
Kalibry
Kaliber broni śrutowej wyrażony jest na ogół dwiema liczbami np. 12/89, 16/70, 20/76, etc. Pierwsza liczba jest związana ze średnicą wewnętrzną lufy, lecz nie wprost, nie jest bowiem jej miarą Oznacza ona bowiem liczbę kul o średnicy lufy, jaką można odlać z jednego funta ołowiu. Wielkość ta, choć otrzymywana według formuły nie pozbawionej uroku, może więc być bardzo
myląca i sugerować, że kaliber 20 jest większy niż 12, a jest dokładnie odwrotnie.
Od tej zasady istnieją wyjątki, jednym z nich jest kaliber 410. Choć duża wartość liczbowa odpowiada średnicy wewnętrznej lufy, wyrażona jest jednak ona w częściach cala, a nie milimetrach. W mierze metrycznej wynosi ona ok. 10,4 mm. Istnieją również kalibry większe niż 12: 10, 8, a nawet 4. Duże i ciężkie na ogół strzelby w tych kalibrach używane były m.in. w Afryce do polowań na dużą., niebezpieczną zwierzynę, ale dzisiaj należą jednak do wyjątkowej rzadkości.
Druga liczba w oznaczeniu kalibru określa długość komory nabojowej w milimetrach. Najczęściej spotykane długości to 70 i 76mm, przy czym ten ostatni często jest też określany jako kaliber magnum. Niektóre modele, zwłaszcza dedykowane do polowań na gęsi i indyki mają długość 89 mm. Coraz rzadziej zaś można spotkać broń, właściwie wyłącznie historyczną w kalibrach
60 lub 65 mm. Posiadaczom i na ogół jednocześnie miłośnikom tej broni pozostaje samodzielna elaboracja w związku z bardzo trudnym dostępem do amunicji w tych kalibrach. Należy również zauważyć, że o ile naboi w kalibrze 70 mm wolno używać w broni o komorach 76 mm, to nigdy odwrotnie! Takie bowiem załadowanie broni (mimo, iż technicznie wykonalne), może skutkować rozerwaniem strzelby i narazić strzelającego na utratę zdrowia lub życia.
Kolejną, bardzo istotną miarą, niezależną od kalibru, jest średnica śrutu. Może ona być określona za pomocą numeru bądź średnicy w milimetrach.
Balistyka
Czynnikami wpływającymi na skuteczność strzelania śrutowego są przede wszystkim prędkość i energia śrucin, a także ich wzajemne położenie przekładające się na rozsiew wiązki oraz pokrycie, czyli równomierność rozmieszczenia trafień na celu określonej wielkości. W przeciwieństwie do rozrzutu w broni kulowej, rozsiew śrutu jest zjawiskiem pożądanym, umożliwia bowiem trafienie niewielkich, często poruszających się celów. Musi być on jednak utrzymany w pewnych granicach, aby zapewnić odpowiednią liczbę trafień.
Wiązka śrutu zabija inaczej niż pojedynczy pocisk w broni kulowej. Nie powoduje fali hydrodynamicznej w organizmie zwierzęcia, a raczej działa szokująco na układ nerwowy powodując niezwykle silny wstrząs całego systemu prowadzący do natychmiastowej śmierci. Oczywiście, także trafienie pojedynczymi śrucinami może okazać się skuteczne w przypadku
uszkodzenia witalnie istotnych organów, jednak prawdopodobieństwo zranienia zwierzyny jest bardzo duże.
Zródło: "Łowiectwo" Henryk Okarma, Andrzej Tomek,
Specjalistyczny rozdział : mgr Łukasz Dzierżanowski
Broń myśliwska i akcesoria, 418-429
Wydawnictwo Edukacyjno-Naukowe H2O
Kraków 2008, Wydanie I