Jeleń szlachetny

Występowanie

Jeleń szlachetny jest rozpowszechniony niemal w całej Europie. Zamieszkuje obszary leśne położone zarówno na nizinach, jak i w rejonach górskich od Norwegii po Morze Czarne. Można go także spotkać na prawie bezleśnych łąkach i wrzosowiskach. Preferuje rozległe, bogato porośnięte roślinnością lasy wraz z łąkami, polami uprawnymi oraz obszarami podmokłymi.

Wygląd

Jeleń szlachetny jest jednym z największych gatunków osiadłej zwierzyny płowej. Silna budowa ciała wskazuje na dawnego mieszkańca rzadkich lasów i otwartych stepów leśnych. Jeleń szlachetny zmienia suknię w maju/czerwcu oraz we wrześniu/październiku, przy czym osobniki starsze z reguły nieco później niż młodsze. Byk od momentu wykształcenia się drugiego poroża (w trzecim roku życia) wytwarza wraz z suknią zimową gęstą grzywę na szyi i karku, która z upływem czasu staje się coraz bardziej wyrazista. Wydzieliny gruczołu ogonowego znajdującego się na 10-15 centymetrowym ogonie, gruczołów piętowych znajdujących się poniżej stawu skokowego tylnych badyli oraz gruczołów przedoczodołowych umieszczonych w dole gruczołów łzowych służą znakowaniu terytorium oraz komunikacji wewnątrzgatunkowej. Jeleń szlachetny, w przeciwieństwie do większości przeżuwaczy, ma w górnej szczęce szczątkowe kły, tzw. grandle, z których często wyrabia się ozdoby.

Poroże

Tylko męskie osobniki, byki, nakładają poroże (wieniec), które jak u wszystkich jeleniowatych zbudowane jest z masy kostnej. Poroże jest corocznie wykształcane wiosną, scypuł usuwany, a poroże jest zimą zrzucane. Starsze osobniki zrzucają poroże nieco wcześniej niż młode. U młodych osobników, tzw. ciołków, możdżeń wyrasta w ósmym miesiącu życia. Mniej więcej po ukończeniu pierwszego roku życia byk wkłada swoje pierwsze poroże, w którym jeszcze nie występują róże. Taki byk nazywany jest szpicakiem. Szpicak wyciera swoje pierwsze poroże nieco później niż kolejne poroża, tj. do września, a zrzuca je też później, czyli w kwietniu/maju. Zdarza się czasami, że ciołki już pierwszej zimy nakładają krótkie szpice, które wkrótce po wytarciu są zrzucane. Drugim porożem, tzw. drugim łbem, jest szóstak. Czasami może mieć ono już więcej odnóg. Poroże rozwija się wraz z wiekiem jelenia, a punkt kulminacyjny jego rozwoju następuje między 10.-14. łbem (11 -15. rok życia). Później uwstecznia się. Odnogi na tyce wykształconego poroża mają swoje określenia; są to, patrząc z dołu do góry: oczniak, nadoczniak, opierak, odnoga podkoronna (wilcza odnoga) oraz korona (co najmniej trzy odnogi powyżej opieraka). Mnożąc liczbę odnóg na bogatszej w nie tyce, jelenie otrzymują odpowiednio następujące określenia: szóstak, ósmak, dziesiątak, dwunastak itd. Przy jednakowej liczbie odnóg na obu tykach poroże jest regularne (wieniec regularny), jeśli natomiast druga tyka ma ich mniej, to jest to poroże nieregularne (wieniec nieregularny). Wieniec jednokoronny różni się od wieńca dwukoronnego tym, że ma koro-nę tylko na jednej tyce.

Pożywienie

Jeleń jest gatunkiem wyłącznie roślinożernym, spożywa pokarm zarówno bogaty, jak i ubogi we włóknik, wysokobiałkowy i wodnisty. Żywi się trawą, sianem, zdrewniałymi pędami, korą drzew, a także ziołami, liśćmi, pąkami, żołędziami oraz innymi owocami leśnymi. Z upraw polowych spożywa głównie ziemniaki, buraki, owies i oziminę.

Sposób życia

Jeleń jest zwierzęciem stadnym żyjącym w chmarach składających się z osobników jednej płci. Komórkę społeczną stanowi rodzina składająca się z licówki pro-wadzącej własne cielę oraz jałówki nie mającej jeszcze potomstwa, a niekiedy też z zeszłorocznego szpicaka. Przywiązanie cielaka do matki jest bardzo silne i trwa dłużej niż u saren. Chmary łań składają się z kilku rodzin. Często pozostają z nimi jeszcze młode byki w drugim, rzadziej w trzecim łbie. Chmara jest zawsze prowadzone przez starszą licówkę z cielakiem. Jeśli licówka zgubi swojego cielaka, najczęściej tym samym traci swoją pozycję w chmarze. Dlatego też podczas polowań należy oszczędzać zarówno cielęta licówek, jak i same licówki.
Byki, począwszy od trzeciego łba (rzadko, ale czasami juz od drugiego), przebywają we własnych chmarach. W czasie łojnym, tj. od wycierania poroża do rykowiska, byki tworzą chmary łojne. Starsze byki żyją samotnie, niekiedy tolerują w bliskiej odległości jednego lub kilku młodzików zwanych adiutantami. Jelenie chłodzą się obficie w błocie lub innych zbiornikach. Po kąpieli rzadko wycierają się o drzewa.

Rykowisko

Po rozwiązaniu chmary łojnej byki ciągną do ostoi samic, gdzie, nawołując licówki i jałówki, zbierają się w chmarę rykowiskową. Wielkość chmary zależy od gęstości populacji zwierząt w danym miejscu oraz istniejącej struktury płci. W okresie rykowiska byk stadny dba o spójność chmary, energicznie zagarniając do niej wyłamujące się łanie, i broni jej przed rywalami. Regułą są pojedynki na głos, podczas których byki intensywnie ryczą. Rzadko dochodzi do pojedynków na poroże między osobnikami równymi siłą i wiekiem. Aktywność byka stadnego w okresie rykowiska jest fizycznie wyczerpująca, byk w tym czasie dużo traci na wadze.

BIOLOGIA

Gatunek: Jeleń szlachetny (Cervus elpahus)
Podrodzina: Jelenie właściwe (Cervinae)
Długość ciała, ciężar: ó 180-245 cm, 70-200 kg, 9 160-200 cm, 60-130 kg.

Umaszczenie

Suknia letnia czerwonobrązowa z żółtawą plamą na zadzie zwanym lustrem lub talerzem; suknia zimowa: brązowawoszara z biało-szarym lustrem; cielęta mają białe plamy aż do wykształcenia się włosa zimowego.

Poroże

zrzucanie: luty-kwiecień (szpicaki w maju), następnie nakładanie, wycieranie czerwiec -sierpień (szpicaki we wrześniu).

Rozmnażanie i przyrost

Rykowisko: od potowy września do potowy października; ciąża: około 34 tygodni; liczba cieląt: jedno, rzadko dwa cielęta; przyrost: 65-80% wiosennego stanu liczebnego łań.

W REWIRZE

Odchody: Walcowate bobki, w kształcie żołędzi z małym szpiczastym zakończeniem (czopkiem) z jednej strony oraz wgłębieniem (miseczka) z drugiej.

Długość: 2-2,5 cm; szerokość: 1-1,5 cm. Kolor uzależniony od stopnia świeżości odchodów - zielonkawy do brązowawoczarnego; latem często zlepione w grudki. Nie ma różnicy w odchodach obu płci.

Trop: Długość 6-9 cm, szerokość 4-7 cm; 25-30% długości stanowi podeszwa, natomiast 70-75% odcisk racicy; odciski przednich nóg silniejsze od tylnych (rozkład ciężaru ciała); tropy samców zamknięte, z przodu bardziej okrągłe, u samic lekko zaostrzone; w stępie trop byka jest lekko odchylony na zewnątrz, u łani równoległy do środkowej osi tropu; podeszwy byka są silniej odciśnięte. Rozstaw i długość tropu byka jest znacznie większy niż u łani; w biegu trop obu płci charakteryzuje się lekko zaostrzonymi odciskami racic oraz często także odciśniętymi raciczkami (wyrostki rogowe powyżej racic); istnieją ponadto różnorodne tropy charakterystyczne dla byków, jak np. przestęp, niedostęp i inne.

Odstrzał

Główny odstrzał (50% odstrzału) w klasie młodzieżowej (cielaki, szpicaki i jałówki), mało rozwinięte byki w średnim wieku, dojrzałe byki od 10.-12. łba.

Rodzaje polowań

Zasiadka, podchód, polowanie na wab, różne rodzaje polowań z nagonką, np. ciche pędzenia.

Trofea

Poroże, wieniec, grandle

Źródło: Zwierzęta łowne, Ekkehard Ophoven, Wydawnictwo Muza SA, Wydanie I,Warszawa 2006