Sarna

Występowanie

Sarna jest najbardziej rozpowszechnionym i najbardziej znaczącym pod względem łowieckim gatunkiem zwierzyny płowej.

Sarna występuje w całej Europie z wyjątkiem Irlandii, Korsyki i Sardynii do 65° szerokości geograficznej. Idealnym miejscem do życia są dla saren obszary porosłe lasem mieszanym obfitującym w krzewy, ponadto pola, łąki, a także każda inna wolna przestrzeń o zmiennej strukturze z odpowiednio wysoką strefą brzegową. Sarna wykazuje duże zdolności adaptacyjne i chętnie przebywa również na dużych obszarach leśnych, otwar-tych przestrzeniach pól uprawnych (sarna polna), a także na torfowiskach czy nawet w parkach, na cmentarzach oraz na innych zielonych terenach miejskich. Sarna doskonale dopasowuje się do krajobrazu kształtowanego przez człowieka.

Wygląd

Krępa sylwetka, krótka trójkątna głowa, dość długa, szczupła szyja, lekko wklę-sła linia grzbietu, skoczne nogi tylne (cewki), które są dużo silniej rozwinięte od nóg przednich - wszystkie powyższe cechy charakteryzują sarnę jako zwierzę zamieszkujące tereny o dużym udziale krzewów i stref brzegowych. Wyjątkowo krótki ogon (kwiat) jest ledwie zauważalny. W sukni zimowej u niektórych saren na przedniej stronie szyi widoczna jest jasna plama. W wielu regionach północnych i północno-wschodnich występują także czarne sarny (melanizm), bardzo rzadko spotykane są ponadto białe bądź srokate (plamiste) egzemplarze. Sarna zmienia suknię w kwietniu/maju (czerwiec) oraz we wrześniu/październiku. Starsze zwierzęta zmieniają umaszczenie w normalnych warunkach później niż młodsze. Kozy przechodzą proces przefarbowania na letnie z reguły po urodzeniu młodych. Oprócz gruczołów piętowych znajdujących się na zewnętrznej stronie tylnych cewek poniżej stawu skokowego sarna ma pomiędzy racicami tylnych cewek dodatkowe gruczoły zapachowe (gruczoły międzyraciczne), które, podobnie jak te pierwsze, służą do znakowania przebytej przez sarnę drogi oraz komunikacji międzygatunkowej. Dzięki wydzielinie gruczołów czołowych mieszczących się między pniami rogacz zaznacza wiosną swoje terytorium na krzakach i gałęziach. Szczątkowe kły w górnej szczęce występują u saren niezwykle rzadko.

Parostki

Tylko samce noszą poroże. Starsze osobniki wycierają nowo wykształcone parostki wiosną, z reguły wcześniej niż młode kozły, tj. jeszcze przed przefarbowaniem. U młodszych kozłów zmiana umaszczenia następuje jeszcze przed wytarciem parostków ze scypułu. Na początku sierpnia młodym koźlętom zaczynają się kształtować możdżenie. Pierwsze poroże jeszcze bez róż (poroże pierwiastkowe) pojawia się od początku listopada do grudnia, wycieranie odbywa się mniej więcej miesiąc później, a przy dobrej kondycji fizycznej zwierzęcia zjawiskiem niezwykle rzadkim. Punkt kulminacyjny rozwoju poroża przypada na 4.-6. rok życia. Zniekształcone poroża (myłkusy), jak poroża jedno-, trzy- lub wielotykowe, zwisająca (wahadłowa) tyka, brak poroża czy peruka, są najczęściej wynikiem chorób, skaleczeń scypułu, pni lub hormonalnych zaburzeń będących wynikiem uszkodzeń jąder w okresie godowym bądź ich całkowitej utraty.

Pożywienie

Pożywienie sarny powinno być lekkostrawne z dużą zawartością białka. Sar-na zjada zioła, trawy, kwiaty, koniczynę, liście, pączki i młode pędy krzewów i drzew, przede wszystkim o miękkim drewnie. Późnym latem i jesienią spożywa ponadto owoce drzew, dzikie owoce, jagody i grzyby. Na polach żywi się dorastającym zbożem oraz różnymi roślinami uprawnymi.

Sposób życia

Sarna przez większą część roku żyje samotnie, trzymając się swoich ostoi (kozły), lub w rodzinach składających się z kozy i koźląt urodzonych danego i poprze-dzającego roku. Młode samice w drugim roku życia, które nie miały jeszcze małych, opuszczają kozę przed jej okoceniem i chętnie przebywają w tym okresie ze starszymi kozłami, a po okresie godowym wracają do rodziny.

Począwszy od marca, kozły zajmują terytorium, na którym przebywają do potowy okresu godowego i nie akceptują na nim obecności innych kozłów. Swój rewir zaznaczają, rozgrzebując teren racicami i oznaczając wydzieliną gruczołów zapachowych (gruczoły czołowe). Roczne kozły i młode rogacze nie mogą jeszcze ustalać swojego terytorium. Pod koniec okresu godowego samce szukają grzejących się kóz także poza obrębem swojego terytorium. W okresie godowym rzadko dochodzi u kozłów do walk między równorzędnymi przeciwnikami. Po okresie godowym zacierają się granice zaznaczonych rewirów. Ale także samice zaznaczają swoje terytorium na czas porodu koźląt, którego bronią przed innymi samicami.
Jesienią i zimą sarny łączą się w niewielkie bądź dość liczne rudle o zróżnicowanym składzie w dostępnych miejscach żerowych. Zimą na otwartych polach spotyka się nie-kiedy rudle składające się nawet z kilkudziesięciu sztuk.

Okres godowy

Rogacz pokrywa kozę wielokrotnie podczas trwającej u niej dwa do trzech dni gotowości rujowej, a następnie szuka kolejnej grzejącej się samicy. Przed aktem kopulacyjnym rogacz goni kozę przez długi czas, sapiąc przy tym charakterystycznie. Na zarośniętych przestrzeniach zadeptane miejsca tworzą tzw. diabelskie kręgi. Niezapłodnione w tym czasie kozy grzeją się ponownie w czasie rui dodatkowej na prze-łomie listopada i grudnia. U kóz zapłodnionych w tym czasie nie występuje ciąża prze-dłużona; sarny te kocą się w tym samym czasie co sarny zapłodnione latem.

BIOLOGIA

Gatunek: Sarna (Capreolus capreolus)
Podrodzina: Odocoilinae
Długość ciała, ciężar: 100-135 cm, 10-25 kg

Umaszczenie

Suknia letnia: od rdzawobrunatnej po płową; suknia zimowa: od szarobrunatnej po szarą; lustro białe; u kóz przy narządach rozrodczych występują białe kępki włosów (fartuszek); koźlęta mają początkowo białe plamki, które zanikają mniej więcej od sierpnia.
 
Parostki: Zrzucanie: październik-grudzień (styczeń); wycieranie: marzec-maj (osobniki młodociane do czerwca).

Rozmnażanie i przyrost

Okres godowy: lipiec-sierpień (rzadko ruja dodatkowa: listopad/grudzień); ciąża trwa około 290 dni (łącznie z ciążą utajoną trwającą do grudnia); liczba koźląt: jedno-dwa, rzadko trzy koźlęta; przyrost: 80-120% wiosennego stanu liczebnego kóz. U kóz zapłodnionych w listopadzie lub grudniu ciąża trwa tylko 4,5 miesiąca.

W REWIRZE

Odchody: Zimą pojedyncze walcowate lub kuliste bobki długości: 1,2-1,4 cm i szerokości 0,7-1 cm; latem często rzadkie,
nieregularne, zlepione w grudki.

Trop: Długość 4-6 cm, szerokość 2,2-3,2 cm; mniej więcej 73 długości stanowi odcisk podeszwy; niemożliwe jest rozróżnienie płci po tropie; odciski racic zamknięte w stępie, w biegu rozstawione; w biegu tylne nogi (cewki) odchylone na boki za cewkami przednimi i przed nimi, ponadto widoczne odciski raciczek; kozioł ma szerszy rozstaw tropu niż koza, jednak z powodu indywidualnych różnic w budowie ciała jest to szczegół całkowicie nieprzydatny.

Odstrzał: Główny odstrzał (50% odstrzału) w klasie młodzieżowej (koźlęta, młode kozy i szpicaki). Za dojrzałe uznaje się kozły od czwartego roku życia.

Rodzaje polowań: Zasiadka, podchód, polowanie na wab (mikot).

Trofea: Parostki

Źródło: Zwierzęta łowne, Ekkehard Ophoven, Wydawnictwo Muza SA, Wydanie I, Warszawa 2006